DSÖ Afrika Bölge Direktörü seçilen kişinin 27 Kasım’daki zamansız ölümü bir boşluk yarattı ve kıtada halk sağlığını iyileştirmeye yönelik iyi kurgulanmış stratejileri yerine getirilemedi.
Tanzanya’nın kırsal ve kentsel kesimlerinde büyüyen Dr. Faustine Engelbert Ndugulile, ülkesindeki sağlık hizmetlerinin kısıtlamalarını hayatının erken dönemlerinde fark etti.
Anne ve bebek ölüm oranları tavan yapmıştı; bu da önlenebilir ölümleri azaltmada sistemsel bir başarısızlığın göstergesiydi.
Sürekli gelen olumsuz sağlık verileri, vicdanlı genç adamı derinden etkiliyordu.
Tıp okumaya ve hastalık, hijyen eksikliği ve düşük bağışıklık nedeniyle tehdit altındaki her cana bir fiyat biçmeye karar verdi .
Onlarca yıl sonra, tıbbi mikrobiyoloji ve immünoloji, halk sağlığı ve hukuk alanlarında dereceleri olan bir kanun koyucu olarak Dr. Ndugulile, gelecek vadeden bir doktordan potansiyel olarak DSÖ Afrika bölge direktörü adayı olmaya uzanan yolculuğunu seçkin bir panelin önünde etkileyici bir şekilde anlatacaktı.
“Sağlık sektöründe bir teknokrat olarak rolümün sınırlarının farkına vardım. Altta yatan sistemsel sorunları ele almaktan ziyade öncelikle bireyleri tedavi etmeye odaklanmıştım,” dedi kendisini rol için değerlendiren Afrika sağlık bakanlarına.
“Görevimi ve isteklerimi ilerletmek için, ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte sesimi duyurmak amacıyla kamu görevi üstlenmeyi seçtim. Bakan ve milletvekili olarak edindiğim deneyim sayesinde bu hedefe doğru çalışabildim ve şimdi teknik, politika ve insan merkezli bakış açıları konusundaki uzmanlığımı WHO Afro’ya getirmek için can atıyorum” dedi.
Esprili, sakin ve enerjik aday, rakipleriyle yaptığı iki uzun görüşmenin ardından düzenlenen öğleden sonraki oturumu hareketlendirdi.
Bu, Ağustos 2024’te Kongo Cumhuriyeti’nin başkenti Brazzaville’de düzenlenen 74. DSÖ Afrika bölge oturumundaydı.
Şubat 2025’te WHO Afrika bölge direktörü olarak seçilen Dr. Ndugulile, Hindistan’da tıbbi tedavi görürken üç ay sonra hayatını kaybetti ve kıtada özverili bir kamu sağlığı eşitliği arayışına adanmış mükemmel kariyerini yarıda bıraktı. Sadece 55 yaşındaydı.
Sağlık vizyoneri
Ndugulile’nin Ağustos ayındaki röportajdaki açılış konuşması, panelistleri büyülemişti; özellikle de Afrika’daki sağlık sistemlerinin rayından çıkmasına ilişkin düşüncelerinden, kıtayı olası bir gelecekteki pandemiden kurtarma stratejilerine kadar uzanan soruları yanıtlamadaki rahatlığı dikkat çekiciydi.
Tanzanyalı siyasetçi için riskler yüksekti; zira DSÖ’de sekreterya ve bölgesel düzeylerde uzun süreli kariyerleri olan üç rakibine karşı yarışan bir yabancıydı.
Senegalli Ibrahima Socé Fall (şu anda DSÖ’nün küresel ihmal edilmiş tropikal hastalıklar programının direktörü), Nijerli Boureima Hama Sambo ve Ruandalı Richard Mihigo (ikisi de sırasıyla 17 ve 18 yıldır DSÖ’de çalışıyor ve kıtadaki çeşitli ülke ofislerini temsil ediyor) gibi isimlerle yarıştı.
Dr. Ndugulile’yi zaferinden dolayı tebrik eden DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, onun halk sağlığına olan bağlılığından dolayı övgü dolu sözlerle andı.
“Dr. Ndugulile, WHO Afrika’nın bir sonraki bölge direktörü seçilerek bölgenin üye devletlerinin güvenini ve inancını kazandı. Bu büyük bir ayrıcalık ve çok büyük bir sorumluluk. Ben ve Afrika’daki ve dünyadaki tüm WHO ailesi, yolun her adımında sizi destekleyeceğiz.”
Dr. Ndugulile, DSÖ Afrika’nın “statükoyu sürdürecek işlemsel bir lidere değil, değişimi yönlendirme vizyonuna ve geçmişine sahip dönüşümsel bir lidere” ihtiyacı olduğuna inanıyor.
Doktorluk, siyasetçilik ve teknokratlık geçmişi, sağlık bakan yardımcılığı, bilişim bakanlığı ve Tanzanya milletvekilliği gibi görevlerde bulunmuş olması nedeniyle kendisini “bu role uygun” biri olarak görüyordu.
Güney Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’nde (CDC) danışman olarak ve küresel sağlık danışma grubu olan Parlamentolararası Birlik’te (IPU) başkan yardımcılığı görevlerinde bulunması, kıtanın sağlık sistemleri, politikaları ve coğrafyası hakkındaki bilgisini daha da genişletti.
Dr. Ndugulile, “Sağlık siyasettir ve iyi kamu sağlığı da iyi siyasettir” düşüncesini benimsedi.
Ona göre Afrika’da, bütçeler ve yatırım öncelikleri konusunda karar veren politika yapıcıların ve siyasi liderlerin katılımı olan “son katalizör” eksikti.
Kendisiyle görüşme yapan bakanlar kuruluna, “Vizyonum, Afrika’yı her bireyin en iyi sağlık ve refaha sahip olduğu, erişilebilir, adil ve sürdürülebilir sağlık sistemleriyle desteklenen bir bölge olarak görmektir” dedi.
DSÖ’nün önemi
Afrika, her yıl 100’den fazla kamu sağlığı acil durumuyla mücadele ediyor ve sağlık sistemlerinin daha iyi durumda olması gerekiyor.
İklim değişikliği, azalan bağışçı desteği ve bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan endemik hastalıklar, zaten aşırı yüklenmiş olan kamu sağlık sistemleri için ek sorun noktalarıdır.
Dr. Ndugulile, bazı kesimlerin DSÖ’nün kıtayla ilişkisini bile sorgulamasından endişe duyduğunu söyledi.
“WHO hala geçerli, ancak üye devletlerin ihtiyaçlarına duyarlı olmamız gerekiyor. Afrika’nın sağlık gündemini küresel sahnede ana akıma sokmada usta olmamız gerekiyor,” dedi röportaj sırasında.
Afrika, dünyanın 2030 yılına kadar ulaşılması konusunda anlaştığı Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin (SKH) çoğundan uzak kalıyor.
“Benim misyonum sağlık alanındaki Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşılması yolundaki son hamleyi güçlendirmek” dedi.
SDG’nin son tarihine yalnızca altı yıl kala, Dr. Ndugulile, dört temel önceliğe dayanan bir stratejiyle işe koyulmayı amaçlıyordu: sağlık hakkının sağlanması, bir sonraki pandemiye hazırlık, siyasi katılımın ana akıma dahil edilmesi ve verimli ülke ofislerine bağlı güçlü bir DSÖ bölgesel mekanizmasının oluşturulması.
Sahra altı Afrika’nın yarısından fazlası hala evrensel sağlık kapsamına sahip değil. Küresel anne ölümlerinin %70’i şaşırtıcı bir şekilde bu bölgede gerçekleşiyor ve bu bölge, kıtada kaydedilen ölümlerin %30’undan fazlasına katkıda bulunan bulaşıcı olmayan hastalıklarda da keskin bir artış gördü.
Bu gerçek Dr. Ndugulile’yi endişelendiriyordu.
Temel hak
Merhum bölge müdürü adayı, seçimlere katılırken, sağlıklı yaşamın teşviki ve hastalıkların önlenmesi, kaliteli ve uygun fiyatlı sağlık hizmetlerine erişimin iyileştirilmesi ve sağlık alanında insan kaynağı yetersizliğiyle ilgili sorunların ele alınmasına yönelik çözümlere öncelik vereceğini söyledi.
Sağlık hizmetini temel bir hak olarak nitelendirerek, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve hastalık yükünün azaltılması için teknolojinin kullanımının yaygınlaştırılmasını amaçlamıştır.
Dr. Ndugulile ayrıca DSÖ ofislerinde ve üye ülkeler arasında sürdürülebilir sağlık finansmanı ve kaynakların verimli kullanılmasını istedi.
Bu güzel hazırlanmış manifestoyla seçilmesi bölgeye umut getirdi.
Ocak 2025’te İsviçre’nin Cenevre kentinde yapılacak olan DSÖ Yönetim Kurulu’nun 156. oturumunda atanmasının onaylanmasının ardından göreve başlaması bekleniyordu.
Şimdi herkesin dilindeki soru şu: Dr. Ndugulile’nin gerçekleşmeyen vizyonunu kim gerçekleştirecek?
