Bu Kenyalı heykeltıraş ve öğretmen, kültürün, tarihin ve sanatsal ifadenin evrenselliğini yansıtan zamansız eserleriyle dünya çapında birçok şehirde iz bırakmıştır.
Kenya, uzun yıllar boyunca atletizmde olimpiyat şampiyonları yetiştiren bir ülke olarak, 2008 Pekin Olimpiyatları’nda beklenmedik bir başarıya imza attı.
Heykeltıraş ve öğretmen Gerard Motondi, Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından düzenlenen ve Olimpiyat Oyunları’nın yan etkinliklerinde gerçekleştirilen güzel sanatlar yarışmasında Olimpiyat Meşalesi Ödülü’nü kazandı.
Motondi’nin iki metre yüksekliğindeki “Ayrılmazlar” adlı eseri, uyumu simgeleyen iki balığın sarılmasını tasvir ederek sporun en büyük gösterisinin kalıcı ruhunu yansıttı. Jüri, esere büyük bir hayranlık duydu.
On altı yıl sonra, 2024 Paris Olimpiyatları’nda Motondi’nin adı Kenya’da sosyal medyada yeniden gündeme geldi. Bunun nedeni, ülkenin şampiyon atletlerine adanan ve kalitesiz olduğu iddia edilen üç heykeldi.
“Usta heykeltıraş”
Vatandaşlar, şüpheli kalitedeki heykellerle ilgili öfkelerini sosyal medya üzerinden dile getirirken, birçok kişi 59 yaşındaki ünlü heykeltıraş Gerard Motondi’yi etiketleyerek, neden böyle bir ustanın projede yer almadığını sorguladı.
Motondi,”Genel yorum şu şekildeydi: Böyle bir şey nasıl kabul edilebilir?” diyor. “Ancak hükümet ya da spor bakanlığından kimse benimle iletişime geçmedi ve sporcularımızın onuruna heykeller yapmamı istemedi.”
Tartışmalı heykeller, Kenya’nın ünlü sporcularının geldiği Eldoret şehrine şehir statüsü verilmesi töreninden önce sergilendi.
Birçok Kenyalı, Eldoret’teki bu heykellerin kalitesizliğini vurgulamak için ABD ve diğer ülkelerdeki Kenyalı sporcuları onurlandıran heykellerle karşılaştırmalarını paylaştı. Heykellerin kaldırılmasının ardından, Motondi’ye sporcuların onuruna uygun heykeller yapması için çağrıda bulunuldu.
Sonuç olarak, hükümet yetkilileri, Kenya’nın sporcularını taşla ölümsüzleştirmek için Motondi’yle iletişime geçerek, ülkenin sporcularına layık eserler yaratmasını istedi.
Basamak taşları
Motondi, Doğu Afrika’nın sabun taşıyla ünlü merkezlerinden Kisii’deki Tabaka’da doğdu. Bu bölge, geleneksel el sanatlarıyla tanınan eski bir zanaat merkezidir.
Çocukken, sabun taşı oymacılığını kuş, balık ve hayvan modelleri yaparak öğrendi. Taş, onun için hâlâ tercih edilen malzemedir.
“Taş doğal bir malzemedir; çevreyi kirletmez ve milyonlarca yıl dayanabilir,” diyor Motondi. “Taş ayrıca sokak değerine sahip olmadığından vandalizmden korunur; bu durum, kamusal alanlarda metal heykellerin sıkça karşılaştığı bir sorundur. Ayrıca, iklim değişikliğine karşı dirençlidir ve ateşten etkilenmez.”
1980’lerin ortalarında, Motondi, ülkenin ulusal müfredatına güzel sanatları çocuklara tanıtan ilk öğretmenler arasında yer aldı. Hala tutkulu bir öğretmendir.
Değişen anlatılar
Geleneksel Kisii kültüründe, kadınların sabun taşı oyma işine izin verilmezdi; onların rolleri genellikle taşları toplamak ve taşımakla sınırlıydı.
Ancak Motondi, bu geleneksel anlayışı değiştirmeye kararlı. Kültürel engelleri aşarak birçok kadına heykel yapımı konusunda eğitim vererek ve kapsayıcılığı destekleyerek önemli bir fark yaratıyor.
“Kadınlar gerçekten güzel heykeller yapabiliyorlar ve tasarımları genellikle sıradan turist pazarlarının ötesinde büyük ilgi görüyor,” diyor Motondi. “Kadınların heykel yapımı, birçok ailenin gelirini artırdı ve bu da toplumsal değişim açısından önemli bir adım.”
2011 yılında Motondi, “African Stones Talk” adıyla bir kültürel sempozyum düzenleyerek yerel kadınlara yeteneklerini sergileme fırsatı sundu ve onlara alandaki diğer uzmanlarla birlikte eğitim alma imkanı sağladı. Bu sempozyum, kadınların taş oymacılığındaki yeteneklerini daha geniş bir kitleye tanıttı.
Ayrıca, madencilik sektöründeki çalışanlara akademik, kültürel ve ticari bakış açılarını birleştirerek eğitim verdi. Bu yaklaşımı, sektördeki ölüm oranlarını düşürmede önemli bir etken oldu.
Şehirleri güzelleştirmek
Motondi’nin mermer heykellerinden biri olan “On the Marks”, Çin’in Guangdong şehrindeki Citizen Square Park’ta göz kamaştırıyor. Diğer bir eseri “Fair Play” ise Kenyatta Üniversitesi’nin güzel sanatlar bölümünde büyük ilgi görüyor.
Yıllar içinde Motondi, Türkiye, Rusya, Kanada, ABD, Hindistan, Güney Kore ve BAE gibi ülkelerde yaklaşık 25 sanat eseri heykel yaptı. Türkiye’de, Motondi’nin “New Life” adlı mermer heykeli, Mersin’in güney bölgesindeki metropol şehrinde sanatseverlerin beğenisine sunuluyor.
Kenyalı heykeltıraş Gerard Motondi, 2008 yılında dünyanın en yüksek binası olan Burj Khalifa’nın inşa edileceği alanda yer alan bir etkinlikte, farklı ülkelerden gelen sanatçılarla birlikte mermer heykeller yaptı.
Motondi, “Çalıştığım tüm ülkelerde, heykeller o yerlerin tarihini, kültürünü ve insanlarının başarılarını kutlar” dedi.
2013 yılında Kenya hükümeti tarafından verilen bursla, Nairobi’nin Uhuru Bahçeleri’nde 1963’te Kenya’nın bağımsızlığını simgeleyen bayrağın dalgalandığı alana “Mashujaa” adlı heykeli yaptı.
İki yıl sonra, aynı bölgede yer alan bir diğer eseri “Love for the Nation”ı yaratarak Kenya’nın kültürel mirasına katkıda bulundu.
Kenyalı ünlü heykeltıraş Gerard Motondi, 2022 yılında Kenya hükümeti tarafından özgürlük savaşçıları Dedan Kimathi ve Mekatilili wa Menza için yapılan anıtları tamamladı. Pembe granitten yapılan bu heykeller, Kenya Ulusal Müzeleri’nde sergileniyor. Motondi, “Bu heykel, bir annenin sevgisini ve mücadelelerini tasvir ediyor, tıpkı özgürlük savaşçılarımızın hayatlarını ülkeye adadığı gibi” dedi.
Motondi, dünya genelinde şehirleri güzelleştirecek daha fazla heykel ve anıt yapmayı hedeflediğini belirtti. Ayrıca, heykel yapma ile ilgilenen kişileri eğitecek bir akademi kurma planları olduğunu da ifade etti.
